Lotgevallen

Voor een auteur is er geen groter lof denkbaar dan dat hij anderen heeft geïnspireerd bij hun onderzoek. Alleen al om die reden is het boek Lotgevallen van Eddie van Roon een cadeau voor mij. In dat proefschrift beschrijft Eddie van Roon de beleving van de dienstplicht door de Nederlandse bevolking in de negentiende eeuw.

Niet alleen ligt het onderwerp in het verlengde van mijn studie naar de invoering van de dienstplicht onder Napoleon (In dienst voor Napoleons Europese droom), ook in de aanpak van dat onderwerp heeft Eddie van Roon zich laten inspireren door mij. Net zoals ik dat doe, belicht Eddie van Roon de geschiedenis van onderaf, door de ogen van de mensen die de dienstplicht meemaakten, in plaats van door de ogen van de politici die de wetten opstelden. Er is nóg een overeenkomst tussen beide dissertaties: ze zijn uit liefhebberij geschreven, zonder financiering door een universiteit of andere geldschieter.

Op basis van een grote verscheidenheid aan bronnen schetst Eddie van Roon een beeld van de praktijk van de loting, het remplaçantenstelsel e.d. Het belangrijkste verschil met mijn  studie naar de napoleontische conscriptie is natuurlijk, dat de dienstplichtigen in de napoleontische tijd door heel Europa moeten vechten en het er meestal niet levend van afbrengen, terwijl de dienstplichtigen in het Nederlandse leger in de rest van de negentiende eeuw alleen de kazerne zien. De enige uitzondering daarop vormen de miliciens die in de jaren 1830 bij de Belgische Opstand worden ingezet.

Bijna terloops slecht Eddie van Roon enkele mythes over de Nederlandse politiek. In woorden toont de elite zich vaderlandsgezind, maar in daden niet. De elite trekt de neus op voor de dienstplicht en wil de wapenrok niet aantrekken voor het vaderland. Iedereen die het zich financieel kan veroorloven – bijna 20% van de opgeroepen dienstplichtigen – laat zich voor een paar honderd gulden vervangen door een kansloze jongere. Dit percentage wisselt sterk per provincie. Uitgerekend in het calvinistische noorden, dat als vaderlandslievend te boek staat, laten dienstplichtigen zich massaal vervangen. Waar komen de meeste dienstplichtigen in eigen persoon op? Nota bene in Limburg, dat als katholiek buitengewest het minst geïntegreerd heet te zijn in Nederland.

Waarschijnlijk is de bevolking in Limburg het meest gewend aan de dienstplicht, dankzij de napoleontische conscriptie. In Limburg is in de periode 1798-1813 een hele generatie naar het front getrokken, terwijl in Holland alleen in de jaren 1811-1813 dienstplichtigen zijn opgeroepen voor Napoleons legerdienst. Deze factor vermeldt Van Roon overigens niet in zijn werk.

Af en toe laat het boek Lotgevallen zich lezen als een cultureel-antropologische studie. De lezer ervaart de muffigheid van de te kleine lokalen waar de miliciens moeten loten. Dat ze hun schoenen of klompen moeten uittrekken voordat ze dat lokaal mogen betreden, zal aan de frisse lucht niet hebben bijgedragen. Het is een maatregel die ervoor moet zorgen dat de juiste lengte wordt gemeten. Veel dienstplichtigen beschouwen de loting als een uitstapje en drinken zich stevig in bij etablissementen die op de route liggen naar het lotingslokaal. Het zal de frisheid van de geur in dat lokaal evenmin hebben bevorderd. Na de loting spelden de dienstplichtigen het getrokken nummer op de hoed of pet en trekken zo naar hun woonplaats. Vooral op het platteland is de dag van de loting een dag van vertier, dronkenschap, vechtpartijen en versierpogingen.

Aan het boek Lotgevallen kleeft slechts één nadeel: er is nog geen publiekseditie van verschenen. Er bestaat alleen een proefschriftversie van, die de auteur in eigen beheer heeft uitgebracht. Liefhebbers moeten dus nog even geduld hebben op de papieren editie. De digitale editie is al wel te raadplegen op https://www.academia.edu/13099577/Lotgevallen._De_beleving_van_de_dienstplicht_door_de_Nederlandse_bevolking_in_de_negentiende_eeuw